![]() | Translations of Shaykhi, Babi and Baha'i Texts, vol. 4, no. 8 (November 2000) |
Bereketzade Ismail Hakki: Yad-i Mazi ("Past
Recollections"), Istanbul: Tevsi-i Tibaat, 1915, pp. 105-120 (latinised
version: Istanbul: Nehir Yayinlari 1997, pp. 99-113).*
Translation and annotation: Necati
Alkan. [The Turkish text is appended below.] N.B.: Not to be copied or quoted without the permission of the translator.
The above-mentioned 'Abbas Efendi ['Abdu'l-Baha](1) is an
erudite and noble-minded eminent figure who is cognizant of the conditions
of the age. His father Mirza Husayn 'Ali is deemed by the Babis of 'Akka
as the successor of Mirza 'Ali Muhammad, the Bab, who towards
the middle of the thirteenth Islamic century founded the Babi creed
in Iran. Although there are mentioned certain rumours about the founder
of the creed [Bab], Mirza Husayn Baha'u'llah Efendi and his brother
Mirza Subh-i Azal in the Da'iratu'l-Ma'arif of the Bustanis(2),
published in Beirut, and attributed to Jamalu'd-Din "al-Afghani" and
others, apart from not having attained to any document supporting the
mentioned rumours and with respect to the tenets and beliefs of the
creed being kept extremely secret in 'Akka, I see the censure of the
vulgar masses about the strange and unreasonable claim of Baha'u'llah
Efendi, like - God beware- having attained the station of godhead and
divinity altogether and with regard to the reasonable conduct of the
community, fitting to be declared as lies. Above all, based on the attraction in 'Abbas Efendi's face whenever
he called to his mind our Lord, the Seal of the Prophets ------------------------------- (1) Already in page 94 (new edition) Ismail Hakki refers to
'Abdu'l-Baha, saying that "the Babi leader" was among the first he and his
friend Nuri Bey had met in 'Akka.
(2) An Arabic encyclopaedia published in the 1870s/1880s by Butrus
al-Bustani in Beirut; for more details see Moojan Momen, "The Baha'i
Influence on the Reform Movements of the Islamic World in the 1860s and
1870s", at http://www.northill.demon.co.uk/relstud/RefMov.htm. 106 (S.A.S) , his utterance of the expression "the glory of God, God
commend and salute him" every time he respectfully mentioned the name of
our Prophet, and his modest and respectful remembrance of the two honoured
sheikhs [Caliphs Abu Bakr and 'Umar], I do not deem those rumours as
reliable and authentic. I was informed that 'Abbas Efendi was offended
after hearing that this poor writer harmed the Babi creed with [his]
words. Who knows to which mischief-maker's efforts this discord is to be
ascribed? Due to my affection to his personality and my respect to his
excellency I instantly went to his present and explained to him the
situation. In the course of the conversation I said: You are well aware
that something known can either be affirmed or refuted; as Babism is not
yet disclosed to everbody here, is it possible, in my opinion, to raise an
objection against an unknown matter or affair? To this my question 'Abbas
Efendi gave a clear reply; he explained that Babism resembled the Shafi'i
school of thought. He remarked that his uncle Mirza Subh-i Azal, as it was
told in 'Akka, had written - God beware- something parallel to the
glorious Qur'an & and said: My uncle cannot properly write Persian, which
is his mother-language, how much less is he able 107 to match the Word of God, the Qur'an, that lets the mature and eloquent
and the masters of interpretation to be destitude; is it suitable to
accuse all Babis because of his nonsense? During our stay in `Akka Baha'u'llah Efendi had administered the community
affairs to Abbas Efendi because he had retired to his rented house and
only appeared to his followers. If `Abbas Efendi's character and attitude
is carefully examined it appears that his behaviour and manner remind
of being rather political than sheikh-like. If an article on Iran in
the foreign press came across his attentive eyes he would, devoting
himself to it, explain his thoughts for hours and enjoy this so much
that he sacrificed his sleep and comfort. Sometimes, having written
articles in Arabic and Persian, he sent them with their French translations
to the European press. Because he had won the hearts of the people of `Akka by his friendly
association, the beauty of his getting along with them, his generosity
and goodness, visitors, rich and poor, Muslim and non-Muslim, would
come and go all the time to the place used as selamlik (male
part of the house) opposite to the little square where his family used
to live. Delicious teas and the finest tobaccos of Shiraz were served
with water-pipes to the guests. A great many time it happened that `Abbas
Efendi gave banquets in the garden he had bought outside the city walls.
After going out together for a walk and having eaten, we again used
to return together to the Fortress. 108 During the friendly intercourse the children used to hold poem contests,
that is to say a child recited a Persian couplet by heart; whatever
the last letter of the couplet was, another child recited a couplet
beginning with this letter, and whatever the last letter of the second
couplet was, the third child recited a couplet with that letter. For
instance, if the rhyme was "mim" [m], the other child recited a couplet
beginning with "mim", and if the rhyme was "nun" [n], the third child
recited a couplet beginning with "nun". In this way they recited seventy
to eighty couplets. What a nice habit to keep the memories of the children
with a number of soul-nourishing poems fresh!.. To please them
we also would participate at the contest but give up after the third
or fourth repetition. Both the good manners of the community and the children are indeed
worth of appreciation. When we were in 'Akka we have witnessed that
the Qur'an was taught with its Persian meaning, the sciences introduced
and French and German were being instructed. Some of the members of
the community were busy with crafts like carpentry and others with the
trade of wheat, etc. To those who set out from Iran with a beggar's
alms bowl in their hand, 'Abbas Efendi would give a sufficient capital,
occupy them with a craft or trade according to ther capacity and ability;
the disobedient he would not let approach the community. 109 Mirza Muhammad ‘`Ali who was an inhabitant of Shiraz, as mentioned
above, attempted to found a new religion towards the middle of the thirteenth
Islamic century. Like his address with the words Fa’'dkhulú’'l-buyút min
abwábihá (“"Enter the houses through their gates")(3)
to the participants of a conversation and to his friends, he usually
kept on saying the famous hadith Aná madínatu’'l-‘`ilm
wa-‘`Alí bábuhá ("I am the city of knowledge and `Ali
its gate") to show himself as the means to reach God. Thus, he
explained to be the possesor of outer and inner knowledge as the means
to reach the divine reality. At last, he abandoned his real name and
began to call himself Bab. Because of this he is called Bab
and the followers of his creed Babis. |
BÂBÎLER 99- Yukarida ismi geçen Mirza Abbas Efendi(1) [Abdülbaha], âlim, fâzil ve asrin ahvaline vakif soylu yüzlü bir zattir. Babasi Mirza Hüseyin Ali, hicrî onüçüncü asrin ortalarina dogru Iran'da Bâbîlik* meslegini kuran Mirza Ali Muhammed el-Bâb'in, Akka'da bulunan bâbîlerce, halifesi sayilir. Beyrut'ta Büstânîler tarafindan yayinlanan "Dâiret'ül-Maârif" de kurulmus meslekle Mirza Hüseyin Bahâullah Efendi'ye ve kardesi Mirza Subh-u Ezel'e dair, Cemaleddin Efgani ve baskalarina dayanarak bazi rivayetler anlatilirsa da, âyinler ve meslek kaideleri Akka'da son derece gizli tutuldugundan sözkonusu rivayetleri teyid eden hiçbir vesikaya ulasamadim. Bahâullah Efendi'nin, hâsâ rubûbiyet ve ulûhiyet mertebesine çikmak gibi bütün bütün, akildan uzak ve garib iddiaya kalktigina dair avamin anlattiklarini cemaatinin makul tavirlarina bakarak yalanlamaya layik görürüm. *Bâbîlik: XIX. yy. da Mirza Ali Muhamed Bab adinda bir Iranlinin, Islam'da reform iddiasiyla kurdugu bâtil bir cereyan, Bab öldürüldükten sonra mensuplari tarafindan Bâbîlik ve Bahâîlik olarak ikiye ayrilmistir. (1) Bak., s. 94: "Ilk tanistigimiz topçu zabitlerden baska görüstügümüz zatlar, ... Babî reislerinden Mirza Abbas Efendi...". [N.A.] 100- Hele Abbas Efendi'nin, Hâtem'ül-Enbiya(s.a.v) Efendimizi ne zaman ansa, yüzünde bir incizâb görüldügüne; peygamberimizin adini saygili diline aldikça (Fahr-i âlem sallalahu aleyhi ve sellem) cümlesini söylemesine; seyhayn-i mükerremeyn (Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer) radiyallahu anhuma hazrtelerini de her zaman tam bir edeb ve hürmetle anmasina dayanarak, bu konulardaki rivayetleri de itimad edilir, mevsuk rivayetler sayamam. Fakir yazarin, bâbîlik meslegine, sözle dokundurdugumu Abbas Efendi isitmis oldugundan sözederek bana gücendigini haber verdiler. Kimbilir bu nifak hangi müfsidin gayreti neticesiydi? Abbas Efendi'nin sahsina muhabbetim, faziletine hürmetim oldugundan hemen nezdine giderek gercegi ve durumu açikladim. Sohbet sirasinda sunu demistim: Bilirsiniz ki, tasdik ve inkâr malum ve muayyen olan seye taalluk eder; bâbîlik burada henüz herkese ifsâ edilmemis oldugundan bence meçhul olan bir hal ve keyfiyete itiraz etmek nasil mümkün olur? Bu sözüme cevaben Abbas Efendi öz bir ifadeyle, "Bâbîligin Safiî Mezhebine yakin bir meslek oldugunu açikadi. Söz, amcasi Mirza Subh-u Ezel'in Akka'da söylendigine göre, Kitab-i Aziz'e (Kur'ân) Arapça -hasâ- nazîre yapmis oldugu vâdilerine gönderildikde: Amcam anadili olan Farsçayi dürüstçe yazamaz, nerede kaldi ki, mânâ süvarilerini, fusahâ ve bülagâyi âciz birakan Kelâmullah'a Arapça nazîre yapabilsin, onun heyezaniyla bâbîlerin toptan ithami reva midir?" dedi. 101- Biz Akka'da bulundugumuz müddetçe, Bahâullah Efendi, kirayla oturdugu evde münzevî olup cemaattan baska kimseye görünmez oldugundan cemaatin islerini Abbas Efendi idare ederdi. Ebbas Efenid'nin tavir ve mesrebi incelenirse seyhâne olmaktan çok siyasî bit tarz ve durumu andirdigi ortaya çikar. Yabanci basinda Iran hakkinda bir makale, dikkatli gözlerine tesadüf edince saatlerce, kendini vererek, düsüncelerini açiklar ve bundan o kadar tat alir ki, bütün bütün uykusunu ve rahatini ona feda eder. Bazen arapça ve farsça makaleler yazip fransizca tercümeleriyle Avrupa basinina gönderdigi olurdu. Sohbetinin ve insanlarla geçinmesinin güzelligi, cömertligi ve iyiligiyle Akka'da halkin kalbini elde ettiginden oturduklari evin bulundugu meydancigin karsisinda selamlik olarak kullaninan yerde, zegin ve fakir, müslim ve gayr-i müslim ziyaretçiler, sabah aksam eksik olmaz. Misafirlere lezzetli çaylar, Siraz'in en nefis tömeklerinden nargileler ikram edilir. Pek çok olurdu ki, Abbas Efendi sur disinda bulunan bahçeler içinda satin aldigi bahçede bize ziyafetler verirdi. Birlikte çikip gezintiler yapilip yemekler yendikten sonra yine birlikte kaleye dönülürdü. Sohbet sirasinda cemaatin çocuklari siir yarismasi yaparlardi. Söyle ki, çocugun biri, ezberden farsça bir beyt okur. Beytin son harfi neyse, diger bir çocuk bas harfi o olan bir beyt okur; okunan ikinci beytin son harfi ne olursa, üçüncü çocuk bas harfi o olan bir beyt bulur. Meselâ, birinci beytin kafiyesi "mim"se, di- 102- ger çocuk ilk harfi "mim" olan bir beyt okur; ikinci beytin kafiyesi "nûn"sa üçüncü çocuk ilk harfi "nûn" olan bir beyt bulur. Böyle böyle yetmis seksen kadar beyt okurlar. Çocuklarin hafizalarini, canverici bir takim siirlerle taptaze tutmak için ne güzel alistirma!.. Çocuklarin nesesini artirmak için bazen biz de müsâ'araya katilirdik, fakat üçüncü dördüncü tekerrürde kalirdik. Gerek cemaatin gerekse çocuklarin terbiyeleri, hakikaten takdire layiktir. Biz Akka'dayken, Kur'ân-i Kerim, Farsça meâlleriyle beraber ögretilir, ilimlerin baslangiçlari gösterilir, Fransizca, Almanca okutulur oldugunu görürdük. Cemaat mensuplarindan bazilari, marangozluk, dogramacilik gibi sanatlarla ugrasir, bir takimi bugday vesaire ticaretiyle mesgul olur. Elinde dilenci çanagi Iran'dan kopup gelen bazi gezginlere, Abbas Efendi yeterli miktarda sermaye verir, kapasite ve kabiliyetine göre sanat veya ticarette mesgul eder, itaatsiz olanlari cemaat dairesine yaklastirmazdi. Sirâz ahalisinden Mirza Ali Muhammed, yukarida antatiligi üzere, Hicri on üçüncü asrin ortalarina dogru, Iran'da yeni bir mezheb tesisine kalkti. Tesebbüsünün baslarinda, sohbetler sirasinda, kendisinin Allah'a ulasmak için vasita olduguna isaret olarak, sohbete katilanlara ve dostlarina "Fe'dhulû'l-büyute min ebvâbihâ /Evlere kapilarindan giriniz"* âyetiyle hitab ettigi gibi, "Ene medinet'ül-ilmi ve Aliyyun bâbüha/ * Bu âyetin dogrusu "Ve'tü'l-büyûte min ebvâbihâ" olup
"Evlere kapilarindan gelin" dir. (Bakara/189) 103- Ben ilmin sehriyim, Ali onun kapisidir." meshur hasini de çogunlukla dilinden düsürmezdi. Böylece, hakikata ulasmada vesile olan ilim ve irfan erbabinin kendisi oldugunu açiklardi. Nihayet asil ismini terkederek kendisinden "Bâb" diye sözetmeye basladi. Kendisine "Bâb"; mezhebine tabi olanlara da "Bâbî" denmesi bu yüzedendir. Bâbîlik, Iran'da yayilmaya baslayarak bir çok kimseler, bu yeni mezhebe instisab ettiler. Fakat pek çok kimse mezhep taraftarlarinda oldugu gibi bunun müntesibleri de mezhebin hizli ve etkili bir sekilde nüfuz ve sümûlünü genisletmesi için, belli sinirlara tecavüz ederek bir çok kan döktüler ve Iran hükümeti aleyhine birkac yerde ayaklanarak hükümeti son derece sıkıstırdılar. Bu kargasalik sirasinda Mirza Ali Muhammed yakalanarak hapse atildi ve on sekiz ay mahpus kaldiktan sonra, Iran ulemasinca verilen fetva üzerine, Nasiruddin Sah'in hükümdarligi zamaninda Tebriz'de kursuna dizildi. Seyyid Ali Muhammed'in idami, mezhebin mesnuplarini galeyâna getirerek, idamindan bir sene geçtikten sonra, içlerinden üç kisi adi geçen sahi öldürmek kastiyla kursun attilar. Plânlanan suikast gerçeklesmedi; atilan kursunlar Sah'in vücudunda tehlikesiz yaralar açti. Bunun üzerine Iran hükümeti, bâbîleri idam ve birçoklarini da hatirlanmasi ürperti verecek sekilde iskenceler etti. Hele, mezheb kurucusu tarafindan "Kurret'ül-ayn" / Gözümün Nuru" 104- lakabi verilmis olan, cemâl ve kemâlin bir delili diye vasiflandirilan Zerrin Taç naminda genç bir kadin hakkinda reva görülen cezalandirma sekli, bütün bütün, insani hisler hududundan çikmisti. Hükûmetin bu cengizce muamelesi, Iran'da, Hint'te, Osmanli Ülkesi'nin bir kisminda, bâbîligin tutulmasina neden oldu. Iran Hükümeti'nin Bâbîler hakkinda gayzi ve haddi asmasi çok ileri giderek her tarafta katl ve idamlar israf edildikçe, berikiler de tabii olarak, nefislerini müdafaa ediyorlardi. Bu nedenle resmi daireler ve hükümette yer yer fitneler ve olaylar çikiyor ve günden güne durumun vehameti artiyordu. Subh-u Ezel lâkabiyla bilinen Mirzâ Yahya ve büyük biraderi olup kendisine "Bahâ" lâkabini takmis olan Mirza Hüseyin Ali'yle diger kardindaslari ve ailelerinin fertleri cümleten yakalanarak Tahran'da hapsedildiler. Bunlar, birkaç ay mahpus kaldiktan sonra, idam edilmek üzereyken, o zaman Iran Sadrazami olan Mirza Aga Can'in siyasi maharetiyle, idamdan kurtuldular. Yalniz, idama bedel olarak, kolluk kuvvetleri kontrolunda Bagdad'a tard ve ihraçlarina hükümetçe karar verildi. Bâbîlerin bir kisim kiliç artiklari da, Iran'dan kaçarak Islam beldelerine, cennet gibi bayindir Bagdad'a canalarini attilar. 105/106- ("Subh-u Ezel" lakabiyla iligili bir hadis...) 106- ... Mirza Hüseyin Ali de, kendine "Îsân, Tal'at-u Mübarek, Tal'at-u Cemâl, Bahâ" gibi bir takim lâkablar takmis ve nihayet "Bahâ" kendisine özel isim olarak kalip gitmistir. Biz Akka'dayken ahali arasinda Bahâullah Efendi diye yâd edilirdi. Mirza Hüseyin Ali'nin kenidsine "Bahâ" lâkabini takmasi, Siîlerin Ramazan'da seher vakitlerinde okuduklari su duâdan alinmistir deniliyor: "Allahümme innî es'elüke min bahâike biebheihi ve küllü bahâike behiyyün, Allahümme innî es'elüke bibahâike küllihi, Allahümme innî es'elüke min cemâlike biecmelihi ve küllü cemâlike cemîlün, Allahümme inni es'elüke bicemâlike küllihi/ (Bahâ ve cemâl kelimeleri ayni hüsn gibi Türkçe'de hep "güzellik"le karsilanir. Ancak aralarinda nüans vardir. Bü yüzden metindeki bahâ ve cemâl kelimelerini aynen kullanarak duânin tercümesini vermeye çalisacagiz.) Ey Allah'im senden en güzeliyle bahâni diliyorum ve senin bütün bahâlarin güzeldir, Ey Allah'im, bahâni tümpyle senden istiyorum. Ey Allah'im senden en güzeliyle cemâlini diliyorum ve senin bütün cemallerin güzeldir, Ey Allah'im cemâlini tümüyle istiyorum" (devami var) |